فولاد سمانته (Cemented steel) نوعی فولاد آلیاژی کم کربن است که طی فرایند سمانتاسیون (Carburizing) به روشهای مختلفی سطح آن کربندهی شده و داری سطحی سخت و مغزی نرم است. به عبارتی دیگر در فرایند سمانتاسیون، سطح فولاد با کربن غنی میشود که در نتیجه آن، سطح فولاد سخت شده و در برابر سایش مقاوم میشود اما مغز آن نرم و چقرمه است. این ویژگیها باعث می شود فولاد سمانته برای ساخت و تولید قطعاتی مانند چرخ دنده و اجزای فرمان که به مقاومت بالا در برابر سایش و ضربه نیاز دارند مورد استفاده قرار بگیرد.
ویژگیهای کلیدی فولاد سمانته
فرایند سمانتاسیون عملیاتی است که در دمای بالا انجام میگیرد و نتیجه آن نفوذ اتمهای کربن به سطح فولاد است. درصد کربن فولاد سمانته عمدتا بین 0.07 تا 0.25 درصد است که این فولاد را در برابر ضربه و سایش مقاوم کرده و برای کاربردهای متعدد مناسب میسازد؛ همچنین مقادیر کمی از عناصر آلیاژی مانند منگنز، کروم، نیکل و مولیبدن نیز در عناصر تشکیلدهنده آن وجود دارد.
از دیگر ویژگیهای رایج فولاد سمانته میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مقاومت بالا در برابر تنش مکانیکی
- مقاومت بالا در برابر سایش سطحی
- دوام و استحکام بالا در شرایط سخت کاری و عملیات حرارتی
- دارای مغز نرم و چقرمه و مقاوم در برابر ضربه
استانداردهای فولاد سمانته
فولاد سمانته نیز مانند سایر فولادها براساس استانداردهای جهانی و ملی به تولید میرسد که بسته به ترکیب شیمیایی و مکانیکی و گریدهای مختلف نامگذاریهای متفاوت دارد. مهمترین استانداردهای تولید فولاد سمانته شامل موارد زیر است.
- DIN (Deutsches Institut für Normung)
- ASTM (American Society for Testing and Materials)
- ISO (International Organization for Standardization)
- EN10084: تعیین ترکیبات شیمایی و مشخصات مکانیکی فولاد سمانته براساس این استاندارد اروپایی انجام میشود.
- GOST4543: انواع فولادهای کم کربن براساس این استاندارد روسی تولید میشود.
- JIS G4053: برای تولید فولادهای آلیاژی از استاندارد ژاپنی استفاده میشود.
انواع گریدهای فولاد سمانته
با تغییر ترکیبات شیمیایی و خواص مکانیکی و همچنین تغییر درصد عناصر تشکیلدهنده فولاد سمانه، گریدهای مختلفی از این محصول به دست میآید که ویژگیها و کاربردهای هر یک نسبت به دیگری متفاوت خواهد بود.
در یک دستهبندی کلی فولاد سمانته با در نظر گرفتن عناصر سازنده آن به دو دسته فولاد سمانتاسیون بر پایه نیکل و فولاد سمانتاسیون بدون نیکل تقسیم میشود.
- فولاد سمانته نیکل دار: این نوع فولاد به دلیل داشتن درصد بالای نیکل و کروم و کربن پایین، مقاومت بالایی در برابر فشار و اصطکاک دارد، از دیگر ویژگیهای این نوع فولاد میتوان به قابلیت جوشکاری آن اشاره کرد. رایجترین کاربرد فولاد سمانته بر پایه نیکل ساخت چرخ دنده، میل فرمان است.
- فولاد سمانته بدون نیکل: این نوع فولاد عمدتا برای ساخت قطعاتی مانند میل جک هیدرولیکی، چرخ دنده و میل فرمان مناسب است. فولاد سمانته بدون نیکل دارای سطح سخت و مغزی نرم است.
با این اوصاف در ادامه به برخی گریدهای معروف این محصول اشاره میشود.
- فولاد سمانته 1.7131: این نوع فولاد در عناصر سازنده خود دارای کروم و منگنز است از همین رو قابلیت بالایی برای ماشین کاری دارد و برای ساخت قطعات ماشین آلات صنعتی و ساخت چرخ دنده و میل لنگ و ... مناسب است.
- فولاد سمانته 1.5714: نیکل، منگنز و کروم اصلیترین عناصر سازنده این گرید از فولاد سمانته است، از همین رو از این فولاد برای ساخت قطعاتی مانند غلتکهای نورد و میل لنگ موتورهای دیزل مناسب است.
- فولاد سمانته 1.5919: افزون بر سایر عنصر شناخته شده، مولیبدن در ترکیبات این نوع فولاد وجود دارد، از همین رو از فولاد 5919 برای تولید ابزارهای برشی و انواع چرخ دندهها استفاده میشود. این فولاد سختی و مقاومت بالایی در دمای بالا دارد.
- فولاد سمانته 1.5920: این فولاد نیز مشابه فولاد 5919 است و به دلیل داشتن مولیبدن در ساخت قطعات ماشین آلات ساختمانی مناسب است.
- فولاد سمانته 1.1141: قابلیت ماشین کاری بالا از مهمترین مزایای فولاد 11441 است از همین رو از آن برای تولید پیچ و مهره و غلتک و ... استفاده میشود.
- فولاد سمانته 1.3559: ترکیبات این فولاد از نیکل، مولیبدن و کروم است از همین رو دربرابر خستگی و سختی مقاومت بالایی دارد، با توجه به این ویژگیها فولاد 3559 برای ساخت توربینهای گازی و چرخ دنده هواپیما به کار میرود.
- فولاد سمانته 1.5860: این فولاد سمانته با توجه به داشتن عناصری مانند نیکل و مولیبدن در ترکیبات خود مقاومت خستگی بالایی دارد از همین رو برای ساخت قطعات ماشین آلات کشاورزی، ساخت چرخ دنده خودرو و ... گزینه مناسبی است.
- فولاد سمانته 1.6523: از فولاد سمانته 6523 برای تولید قطعات حساسی مانند توربین بخار و ... استفاده میشود.
- فولاد سمانته 1.6587: این نوع فولاد برای ساخت قطعاتی مانند چرخ دنده هواپیما و توربینهای گازی مورد استفاده قرار میگیرد.
- فولاد سمانته 1.6566: فولاد 6566 نیز کاربرد مشابهی با فولاد 6587 دارد و برای ساخت توربین بخار و چرخ دنده هواپیما کاربرد دارد.
- فولاد سمانته 1.5752: قابلیت ماشین کاری بالا از ویژگیهای اصلی این نوع فولاد است از همین رو برای ساخت قطعات ماشین آلات صنعتی و میل لنگ به کار میرود.
- فولاد سمانته 1.7147: ابزار آلات برشی، قطعات مورتورهای احتراق داخلی از رایجترین کاربردهای فولاد سمانته 7147 است، زیرا این فولاد مقاومت خوبی در برابر سختی و دمای بالا دارد.
- فولاد سمانته 1.5732: نیکل و کروم از اصلیترین عناصر سازنده این نوع فولاد است از همین رو برای ساخت غلتکهای نورد و میل لنگ موتور های دیزل گزینه مناسبی است. فولاد سمانته 5732 مقاومت بالایی در باربر ضربه و خوردگی دارد.
- فولاد سمانته 1.0570: از این محصول در ساخت قطعاتی نظیر پیچ و مهره، چرخ دنده و غلتک انتقال استفاده میشود.
- فولاد سمانته 1.7149: فولاد 7149 عمدتا برای تولید ابزارهای برشی و چرخ دنده و قطعات موتور به کار میرود.
کاربردهای رایج فولاد سمانته
با توجه به ویژگیهایی که در سطور بالا از فولاد سمانته گفته شد، این محصول عمدتا در تولید قطعاتی که تحت تنشهای مکانیکی و سایش هستند، مورد استفاده قرار میگیرد در ادامه به برخی از کاربردهای رایج این محصول اشاره میشود:
- استفاده در صنعت خودروسازی (ساخت چرخدنده، اجزای فرمان، میل لنگ و میل بادامک، جعبه دنده و ترمز، محور و یاتاقان، پیستون)
- صنایع نفت و گاز (در این صنایع، قطعاتی که در معرض محیطهای خورنده و سایش قرار دارند، از فولاد سمانته ساخته می شوند.)
- اجزای متحرک در ساخت ماشین آلات صنعتی (بوشها، ابزار برش صنعتی، شفت)
- ساخت ابزارهای کشاورزی و ماشین آلات سنگین (تیغههای خرمنکوب، دندههای انتقال قدرت، پیچ و مهرههای مقاوم)
- صنعت ریسندگی و بافندگی ( ساخت غلتک، قطعات مشاین آلات نساجی، قالب تزریق پلاستیک)
- صنعت پزشکی(انبر، اسکالپل)
- صنعت حفاری
نکات خرید فولاد سمانته
همانطور که در سطرهای بالا نیز اشاره شد، گریدهای متنوعی از فولاد سمانته در بازار موجود است که هر یک کارایی و ویژگیهای منحصر به خود را دارند از همین رو ضروری است هنگام خرید حتما گرید آن در نظر گرفته شود. افزون بر این نکاتی مانند روش تولید و نحوه کربوریزه کردن، گرید فولاد سمانته، ابعاد فولاد، استاندارد تولید، برند و کارخانه سازنده، میزان عرضه و تقاضا و نیاز صنایع وابسته و نوسانات نرخ ارز نیز باید هنگام خرید این محصول در نظر گرفته شود.